funkcja

kapłan diecezjalny

wyznanie

Kościół łaciński (rzymsko-katolicki)
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.09.21]

diecezja / prowincja

diecezja chełmińska
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2012.11.23]

honorowe wyróżnienia

prałat (katedra pelplińska)
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.11.14], pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.11.14]

data i miejsce urodzenia

10.09.1870

Wielki Kuntersztyn (Grudziądz)

prezbiterat (święcenia)/
ordynacja

24.03.1895 (Pelplin)

szczegóły posługi

proboszcz parafii Lembarg (1923‑40), b. proboszcz parafii Radzyń Chełmiński (1920‑3), b. kuratus w Złotowie (1910‑20) — ekspozytura parafii Lubawa, b. administrator parafii Wabcz (1910), b. kuratus w Lubiszewie (1904‑10) — ekspozytura parafii Tczew, b. administrator parafii Przysiersk (1903‑4), Mokre, Sarnowo (1900‑1), Lembarg, b. wikariusz parafii Fordon (1902‑3), Stara Kiszewa (1899‑1900), Nowe (1898‑9), Lembarg (1897‑8), Tuchola (1896‑7), Gniew (1895‑6), b. student filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (1902), b. student teologii i filozofii Seminarium Duchownego w Pelplinie (1891‑5), historyk Kościoła katolickiego XIX w. i Pomorza Zachodniego, autor ok. 280 prac i artykułów, członek Polskiej Akademii Umiejętności, prezes zarządu (1920‑40) i członek dożywotni (od 1911) Towarzystwa Naukowego w Toruniu

data i miejsce śmierci

14.02.1941

KL Stutthof

przyczyna śmierci

eksterminacja: mord / wycieńczenie

szczegóły śmierci

W latach 1918‑9 członek Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku i Powiatowej Rady Ludowej w Lubawie. W 1920 uczestnik akcji plebiscytowej na terenie Warmii, Mazur i Powiśla. Po niemieckim najeździe na Rzeczpospolitą w 09.1939 i rozpoczęciu II wojny światowej aresztowany przez Niemców 08.09.1939. Przewieziony do obozu koncentracyjnego KL Stutthof. Po pewnym czasie zwolniony. Aresztowany ponownie przez Niemców 08/09.09.1940. Ponownie w 10.1940 zesłany do obozu koncentracyjnego KL Stutthof, gdzie zginął.

alt. daty i miejsca śmierci

12.02.1941

ZL Grenzdorf

sprawstwo

Niemcy

inni związani szczegółami śmierci

DEMBIŃSKI Roman, BOLT Feliks, BORKOWSKI Paweł, BRUDNICKI Aleksander, BRZEZIŃSKI Paweł, CZAPLEWSKI Jan Brunon, DOMACHOWSKI Józef, FARULEWSKI Tadeusz, GÓRECKI Marian, GRABOWSKI-WIDŁAK Kazimierz, GUMPERT Stefan, KALINOWSKI Antoni, KARBAUM Ernest, KOMOROWSKI Bronisław, KREFFT Konstantyn Franciszek, KUBICKI Telesfor, LESIŃSKI Aleksy, LESIŃSKI Jan, ŁĘGOWSKI Władysław Leonard, MALINOWSKI Tadeusz, MAŁKOWSKI Juliusz, MATERNICKI Władysław, MAZELLA Jan, NIEMIR Józef, OSSOWSKI Walerian, POŁOMSKI Leon, RODZIŃSKA Stanisława (s. Maria Julia), ROGACZEWSKI Franciszek, RÓŻYCKI Mieczysław, RYGLEWICZ Jan, SĄDECKI Bernard, SARNOWSKI Józef, SCHULZ Alfons Wacław, SEPEŁOWSKI Wacław, SMOLEŃSKI Bronisław, SROKA Leon Florian, SZWEDOWSKI Ignacy Mieczysław, SZYMAŃSKI Jan Damazy, SZYMAŃSKI Władysław, WIECKI Bernard Antoni, WILMOWSKI Jan

miejsca zagłady
obozy (+ nr więźnia)

ZL Grenzdorf: Niemiecki Zivilgefangenenlager (pl. obóz dla jeńców cywilnych) we wsi Graniczna Wieś. Funkcjonował w latach 1939‑41. W 1940 — gdy stał się podobozem obozu koncentracyjnego KL Stutthof — przetrzymywano w nim ok. 100 księży z Pomorza — w ramach „Intelligenzaktion” eksterminacji polskiej inteligencji na Pomorzu — które zmuszano do pracy przy produkcji kostki brukowej używanej do budowy dróg. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.03.10])

KL Stutthof (nr więźnia: 10104): W obozie koncentracyjnym KL Stutthof (ówcześnie na terenie Wschodnich Prus należących do Niemiec, dziś: wieś Sztutowo), którego budowę rozpoczęto 2.ix.1939, w dzień po niemieckim ataku na Polskę i rozpoczęciu II wojny światowej, Niemcy przetrzymywali razem ok. 110‑127 tys. osób pochodzących z 28 krajów, w tym 49 tysięcy kobiet i dzieci. Zamordowali ok. 65 tys. osób. W dniach 25.01–27.04. 1945, wobec nacierającej armii rosyjskiej, Niemcy przeprowadzili ewakuację obozu. 09.05.1945, gdy na teren obozu wtargnęli żołnierze rosyjskim, było w nim tylko 100 więźniów. W początkowym okresie (1939‑40) w KL Stutthof przetrzymywano księży z obszaru Pomorza, by później wysłać ich do obozu koncentracyjnego KL Dachau. Część została zamordowana już w KL Stutthof lub okolicy (na przykład w lesie Stegna). Także w późniejszym czasie wśród więźniów pojawiali się duchowni. (więcej na: www.stutthof.pl [dostęp: 2012.11.23], pl.wikipedia.org [dostęp: 2013.07.06])

Grudziądz: W ramach „Intelligenzaktion” — akcji eksterminacji polskiej inteligencji na Pomorzu — Niemcy początkowo w 1939 przetrzymywali więźniów w więzieniu sądowym w Grudziądzu. Po jego przepełnieniu zorganizowano obóz przejściowy w budynku tzw. Internatu Kresowego przy ul. Chopina. Przez obóz przeszło ok. 4,000‑5,000 Polaków, w tym ok. 150 księży. Większość zamordowano w pobliskich lasach (Księże Góry, Mniszek–Grupa), część przewieziono następnie do obozów koncentracyjnych. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2013.01.13])

Intelligenzaktion: (pl. „akcja inteligencja”) — także niem. Unternehmen „Tannenberg” (pl. „operacja Tannenberg”). Niemiecki program eksterminacji polskiej elity, głównie inteligencji, przeprowadzony od początku okupacji w 09.1939 do 04.1940, głównie na terenach przyłączonych bezpośrednio do Niemiec, ale także na terenie tzw. Generalnego Gubernatorstwa, gdzie nosił miano AB‑aktion. W trakcie tego ludobójstwa planowo i metodycznie zamordowano ok. 50 tys. nauczycieli, księży, przedstawicieli ziemiaństwa, wolnych zawodów, działaczy społecznych i politycznych oraz emerytowanych wojskowych. Kolejnych 50 tys. zesłano do obozów koncentracyjnych, gdzie przeżył tylko znikomy procent. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2013.01.13], pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.10.04])

Ribbentrop-Mołotow: Ludobójczy rosyjsko–niemiecki pakt przyjaźni między przywódcą rosyjskim Józefem Stalinem i niemieckim Adolfem Hitlerem, podpisany 23.08.1939 w Moskwie przez ministrów spraw zagranicznych Rosji — Wiaczesława Mołotowa — i Niemiec — Joachima von Ribbentropa — który sankcjonował i był bezpośrednią przyczyną niemieckiego i rosyjskiego najazdu na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej w 09.1939. „Wojna była jedną z największych w historii klęsk i dramatów ludzkości, bo dwie ateistyczne i antychrześcijańskie ideologie: narodowego i międzynarodowego socjalizmu, odrzuciły Boga i Jego piąte przykazanie Dekalogu: Nie zabijaj!” (abp Stanisław Gądecki, 01.09.2019). Ustalenia paktu zostały sprecyzowane 28.09.1939 w traktacie „o granicach i przyjaźni Niemcy–Rosja”, podpisanym przez tych samych zbrodniarzy. Jednym z jego ustaleń było podzielenie się strefami wpływów w środkowej i wschodniej Europie oraz IV rozbiór Polski. W jednym z tajnych aneksów zapisano: „Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu”. Skutkiem porozumień była seria spotkań między ludobójczymi organizacjami — niemieckim Gestapo i rosyjskim NKWD, na których dyskutowano koordynację wysiłków w celu eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych (w Niemczech zwane Intelligenzaktion, w Rosji przyjęła formę zbrodni katyńskiej). Skutkiem porozumień była śmierć setek tysięcy polskiej inteligencji, w tym tysięcy przedstawianych kapłanów, i dziesiątków milionów zwykłych ludzi. Skutki tej rosyjsko–niemieckiej umowy trwały do 1989, a i dziś są odczuwalne. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2015.09.30])

źródła

osobowe:
www.niedziela.diecezja.torun.pl [dostęp: 2015.09.30], pl.wikipedia.org [dostęp: 2013.01.13], kpbc.ukw.edu.pl [dostęp: 2015.09.30]
bibliograficzne:
„Słownik biograficzny Ziemi Lubawskiej 1244‑2000”, Jerzy Szews, 2000
oryginalnych zdjęć:
www.audiovis.nac.gov.pl [dostęp: 2013.08.10], informatorium.ksiaznica.torun.pl [dostęp: 2018.09.23], kpbc.ukw.edu.pl [dostęp: 2015.09.30], informatorium.ksiaznica.torun.pl [dostęp: 2018.09.23], www.pttk.torun.pl [dostęp: 2014.10.31], www.brodnica-online.pl [dostęp: 2014.10.31], www.brodnica-online.pl [dostęp: 2014.10.31]