data beatyfikacji

13.06.1999

Jan Paweł II

funkcja

kapłan diecezjalny

wyznanie

Kościół łaciński (rzymsko-katolicki)
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.09.21]

diecezja / prowincja

diecezja sandomierska
więcej na: www.sandomierz.opoka.org.pl [dostęp: 2013.05.19]

akademickie wyróżnienia

doktor habilitowany nauk biblijnych
doktor teologii
licencjat nauk biblijnych

honorowe wyróżnienia

kanonik honorowy (katedra sandomierska)
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.11.14], pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.11.14]

data i miejsce śmierci

14.10.1942

TA Hartheim
Schloss Hartheim - Alkoven, pow. Eferding, Górna Austria, Austria

alt. daty i miejsca śmierci

20.11.1942 (data „świadectwa śmierci” KL Dachau)

szczegóły śmierci

W 1905 jako uczeń gimnazjum w Radomiu usunięty przez rosyjskie władze zaborcze ze szkoły za udział tzw. strajku szkolnym. Po niemieckim i rosyjskim najeździe na Rzeczpospolitą w 09.1939 i rozpoczęciu II wojny światowej, po rozpoczęciu okupacji niemieckiej, po raz pierwszy aresztowany przez Niemców 04.10.1939. Przetrzymywany w więzieniu Pawiak w Warszawie. Zwolniony 17.10.1939. Ponownie aresztowany przez Niemców 12.11.1939 po znalezieniu w kościele pw. św. Zbawiciela ulotek anty–niemieckich. Przetrzymywany w więzieniu na ul. Daniłowiczowskiej i od 16.04.1940 w więzieniu Pawiak w Warszawie. Następnie 02‑04.05.1940 przewieziony do obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen, a stamtąd 13‑14.12.1940 do obozu koncentracyjnego KL Dachau. Wywieziony w „transporcie invalidów” do centrum eutanazyjnego TA Hartheim, gdzie został zamordowany w komorze gazowej.

przyczyna śmierci

eksterminacja: zagazowanie w komorze gazowej

sprawstwo

Niemcy

data i miejsce urodzenia

19.12.1889

Wyśmierzycze
pow. Białobrzegi, woj. mazowieckie, Polska

prezbiterat (święcenia)/
ordynacja

06.06.1914 (Rzym)

szczegóły posługi

1920–1939 — profesor {Warszawa, Wydział Teologii Katolickiej, Uniwersytet Warszawski (od 1945), Uniwersytet — w konspiracji (1939‑45), Uniwersytet Józefa Piłsudskiego (1935‑39), Uniwersytet Warszawski (1915‑35), Cesarski Uniwersytet Warszawski (1870—1915)}, wykładowca teologii bibijnej, historii egzegezy, archeologii i historii biblijnej
dziekan {Włocławek, Wydział Teologii Katolickiej, Uniwersytet Warszawski (od 1945), Uniwersytet — w konspiracji (1939‑45), Uniwersytet Józefa Piłsudskiego (1935‑39), Uniwersytet Warszawski (1915‑35), Cesarski Uniwersytet Warszawski (1870—1915)}
1934–1935 — sekretarz {Polskie Towarzystwo Teologiczne}
członkostwo {Polskie Towarzystwo Teologiczne}
kapelan {Przytulisko, Przytulisko, ul. Belwederska}
kapelan {Zgromadzenie Sióstr Westiarek Jezusa}
spowiednik {Zgromadzenie Sióstr Westiarek Jezusa}
spowiednik {Warszawa, Zakład Wychowawczy dla Sierot; przy ul. Brackiej}
1915–1918 — student {Rzym, nauki biblijne, Papieski Instytut Biblijny (łac. Pontificium Institutum Biblicum) — Biblicum (od 1919)}
1911–1915 — doktorant {Rzym, teologia, Papieski Uniwersytet Gregoriański (łac. Pontificia Universitas Gregoriana) — Gregorianum}
1905–1911 — student {Sandomierz, filozofia i teologia, Seminarium Duchowne}

biografia (zasoby własne)

inni związani szczegółami śmierci

DULNY Tadeusz, LEŚNIOWSKI Stanisław, ŁĘGOSZ Jakub, MACIEJAK Tadeusz, MAZURKIEWICZ Karol, MYSAKOWSKI Stanisław Franciszek, PANEK Józef, PROKOPOWICZ Teodor, ROSZKOWSKI Konstanty, SIUZDAK Jan, SZYMAŃSKI Feliks

miejsca zagłady
obozy (+ nr więźnia)

TA Hartheim: W niem. Tötungsanstalt TA Hartheim (pl. centrum zabijania/eutanazyjne), na zamku Schloss Hartheim w miejscowości Alkoven w Górnej Austrii, wchodzącym w skład kompleksu obozów koncentracyjnych KL Mauthausen–Gusen, w ramach „Aktion T4”, Niemcy mordowali ofiary — osoby niedorozwinięte psychicznie — w komorach gazowych. Od 04.1941 program rozszerzono o więźniów obozów koncentracyjnych. Większość, jeśli nie wszyscy, duchowni z obozu koncentracyjnego KL Dachau byli zawożeni do Hartheim w tzw. „transportach inwalidów” (pod kryptonimem „Aktion 14 f 13”) — osób chorych i według Niemców „niezdolnych do pracy” — z obozu w KL Dachau (początkowo pod pretekstem transferu do lepszego obozu).
Uwaga: Podane w „Białej Księdze” daty śmierci zamordowanych w Schloss Hartheim są datami wywiezienia ofiar z ostatniego obozu koncentracyjnego, gdzie byli przetrzymywani. Nieznane są rzeczywiste daty śmierci — poza ok. 49 kapłanami, których nazwiska znalazły się na listach „transportów inwalidów”, ale nie dotarli do TA Hartheim. Prawd. zginęli w dniu wyjazdu z KL Dachau, po drodze, z KL Dachau do Monachium, i ich ciała zostały w Monachium wyrzucone z transportu i skremowane. Śledztwo polskiego Instytutu Pamięci Narodowej IPN wskazuje, że pozostałe ofiary były mordowane natychmiast po przywiezieniu do Schloss Hartheim, ciała palone a prochy rozrzucane po pobliskich polach bądź do Dunaju. Dla ukrycia ludobójczych mordów Niemcy fałszowali zarówno daty śmierci (na przykład te zapisane w księgach obozu KL Dachau i w „Białej Księdze” ukazane jako daty alternatywne) jak i przyczyny śmierci. (więcej na: ipn.gov.pl [dostęp: 2019.05.30], pl.wikipedia.org [dostęp: 2012.12.28])

Aktion T4: Niemiecki program eutanazyjny, systematycznego fizycznego mordu ludzi niedorozwiniętych psychicznie, przewlekle chorych psychicznie i neurologicznie — „eliminacji życia niewartego życia” (niem. „Vernichtung von lebensunwertem Leben”). W szczytowym okresie lat 1940‑1 zamordowano ok. 70,000 osób, w tym pensjonariuszy szpitali psychiatrycznych w okupowanej przez Niemców Polsce. Od 04.1941 programem objęto chorych psychicznie i „niepełnosprawnych” (co oznaczało niezdolnych do pracy) więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych — pod kryptonimem „Aktion 14 f 13”. Zamordowano wówczas ok. 20,000 więźniów, m.in. w komorach gazowych w Hartheim mordowano polskich kapłanów przetrzymywanych w obozie koncentracyjnym KL Dachau. Innym „regionalnym przedłużeniem” Aktion T4 był program „Aktion Brandt”, w trakcie którego Niemcy mordowali przewlekle chorych, by zwolnić miejsca w szpitalach dla rannych żołnierzy. Szacuje się, że w tym programie zamordowano co najmniej 30,000 osób. (więcej na: ipn.gov.pl [dostęp: 2019.05.30], pl.wikipedia.org [dostęp: 2012.12.28], pl.wikipedia.org [dostęp: 2012.12.28])

KL Dachau (nr więźnia: 22687): KL Dachau w niemieckiej Bawarii, założony w 1933, stał się głównym obozem koncentracyjnym dla księży katolickich w czasie II wojny światowej: Niemcy więzili w nim ok. 3,000 kapłanów, w tym ok. 1,800 polskich. Kapłanów zmuszano do niewolniczej pracy na tzw. „Plantagach”, czyli placach polowych, przy budowach, m.in. krematorium. W barakach więziennych panował głód, szczególnie w latach 1941‑2, zimą przejmujące zimno a latem nieznośny upał. Więźniowie zapadali na choroby, w szczególności gruźlicę. Na wielu przeprowadzano zbrodnicze „eksperymenty medyczne” — in 11.1942 ok. 20 kapłanów otrzymało zastrzyki z flegmony; od 07.1920 do 05.1944 ok. 120 poddanych zostało eksperymentom malarycznym. Ponad 750 polskich duchownych zostało przez Niemców zamordowanych, w tym wielu zagazowanych w ośrodku eutanacyjnym Scholoss Hartheim w Austrii. System obozów KL Dachau w szczytowym momencie miał ok. 100 podobozów niewolniczej pracy przymusowej — w południowych Niemczech i Austrii. Udokumentowanych zostało ok. 32,000 przypadków śmierci w obozie, tysiące zginęło bez śladu. W momencie oswobodzenia 29.04.1945 przez wojska USA ok. 10,000 na 30,000 więźniów było chorych… (więcej na: www.kz-gedenkstaette-dachau.de [dostęp: 2013.08.10], pl.wikipedia.org [dostęp: 2016.05.30])

KL Sachsenhausen (nr więźnia: 024538): Przez obóz koncentracyjny KL Sachsenhausen, założony na terenach byłej wioski olimpijskiej w 07.1936, przeszły w 1940 setki polskich kapłanów. Zanim zostali przetransportowani to obozu koncentracyjnego KL Dachau, część z nich zginęła w KL Sachsenhausen. W obozie dokonywano zbrodniczych eksperymentów medycznych na więźniach. W latach 1942‑4 ok. 140 więźniów pracowało nad fałszowaniem funtów brytyjskich, paszportów, wiz, pieczęci i innych dokumentów. Także i innych więźniów wykorzystywano do pracy niewolniczej, m.in. w zakładach lotniczych firmy Heinkel, w fabrykach firm AEG i Siemens. Przeciętnie w obozie przebywało ok. 50,000 więźniów. Razem przez KL Sachsenhausen i jego filie przeszło ponad 200,000, z których zginęły dziesiątki tysięcy. Tuż przed nadejściem Rosjan dokonano masowej ewakuacji obozu i jego filii (razem ok. 80,000 więźniów) na zachód — w tzw. „marszach śmierci” do innych obozów, m.in. do KL Mauthausen–Gusen oraz KL Bergen–Belsen. Obóz funkcjonował do 22.04.1945. Po zakończeniu działań wojennych Rosjanie zorganizowali tam tajny obóz dla jeńców niemieckich i „podejrzanych” żołnierzy rosyjskich. (więcej na: www.stiftung-bg.de [dostęp: 2013.08.10])

Warszawa (Daniłowiczowska): Warszawski centralny areszt — Centralniak — wykorzystywany przez Niemców jako więzienie sądowe, w którym przetrzymywano osoby podejrzewane o przestępstwa polityczne. Wielu wywieziono następnie na miejsca straceń (m.in. w podwarszawskich miejscowościach Magdalenka i Anin). (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2013.08.17])

Pawiak: Więzienie śledcze w Warszawie. Największe niemieckie więzienie w Generalnym Gubernatorstwie. 100 tys. więźniów w latach 1939‑44 przeszło przez Pawiak, z czego ok. 37 tys. Niemcy zamordowali w egzekucjach, w czasie przesłuchań, w celach albo „szpitalu” więziennym. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2013.08.10])

Generalne Gubernatorstwo: Jednostka administracyjno–terytorialna utworzona przez Niemców w 1939 po agresji na Polskę, obejmująca część okupowanego przez Niemcy terytorium Polski, która nie została wcielona bezpośrednio do Rzeszy. Zarządzana przez Niemców do 1945 — do czasu ofensywy rosyjskiej — i stanowiąca część tzw. Wielkich Niemiec — Großdeutschland. Do 31.07.1940 zwane formalnie niem. Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete (pl. Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich) — później już tylko niem. Generalgouvernement (pl. Generalne Gubernatorstwo). Od 07.1941 w jego skład wchodził też dystrykt Galicja. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2013.12.04])

Ribbentrop-Mołotow: Ludobójczy rosyjsko–niemiecki pakt przyjaźni między przywódcą rosyjskim Józefem Stalinem i niemieckim Adolfem Hitlerem, podpisany 23.08.1939 w Moskwie przez ministrów spraw zagranicznych Rosji — Wiaczesława Mołotowa — i Niemiec — Joachima von Ribbentropa — który sankcjonował i był bezpośrednią przyczyną niemieckiego i rosyjskiego najazdu na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej w 09.1939. „Wojna była jedną z największych w historii klęsk i dramatów ludzkości, bo dwie ateistyczne i antychrześcijańskie ideologie: narodowego i międzynarodowego socjalizmu, odrzuciły Boga i Jego piąte przykazanie Dekalogu: Nie zabijaj!” (abp Stanisław Gądecki, 01.09.2019). Ustalenia paktu zostały sprecyzowane 28.09.1939 w traktacie „o granicach i przyjaźni Niemcy–Rosja”, podpisanym przez tych samych zbrodniarzy. Jednym z jego ustaleń było podzielenie się strefami wpływów w środkowej i wschodniej Europie oraz IV rozbiór Polski. W jednym z tajnych aneksów zapisano: „Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu”. Skutkiem porozumień była seria spotkań między ludobójczymi organizacjami — niemieckim Gestapo i rosyjskim NKWD, na których dyskutowano koordynację wysiłków w celu eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych (w Niemczech zwane Intelligenzaktion, w Rosji przyjęła formę zbrodni katyńskiej). Skutkiem porozumień była śmierć setek tysięcy polskiej inteligencji, w tym tysięcy przedstawianych kapłanów, i dziesiątków milionów zwykłych ludzi. Skutki tej rosyjsko–niemieckiej umowy trwały do 1989, a i dziś są odczuwalne. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2015.09.30])

źródła

osobowe:
pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.12.20], www.ipgs.us [dostęp: 2012.11.23], arolsen-archives.org [dostęp: 2019.05.30]
bibliograficzne:
p. Monika Liebscher, niem. Gedenkstätte und Museum Sachsenhausen (pl. Miejsce Pamięci i Muzeum Sachsenhausen), korespondencja prywatna, 08.07.2020
oryginalnych zdjęć:
gosc.pl [dostęp: 2013.08.10], audiovis.nac.gov.pl [dostęp: 2016.04.23], fara.radom.pl [dostęp: 2017.11.07], diecezja.radom.pl [dostęp: 2019.05.30], parafiaklwow.pl [dostęp: 2019.05.30], waszkawaszka.bikestats.pl [dostęp: 2014.12.20], waszkawaszka.bikestats.pl [dostęp: 2014.12.20], www.szczecin.pl [dostęp: 2014.09.21]