27 greckokatolickich męczenników totalitaryzmów
tutaj

bł. TEODOR JERZY ROMŻA
(1911, Boczków Wielki – 1947, Mukaczewo)
biskup, męczennik

patron: diecezji mukaczewskiej Rusińskiego Kościoła katolickiego

wspomnienie: 1 listopada

wszyscy nasi święci
tutaj

Łącza do ilustracji (dzieł sztuki) związanych z błogosławionym:

Urodził się 14.iv.1911 r. w Boczkowie Wielkim, na Zakarpaciu — zwanym też Rusią Zakarpacką — należącym wówczas do Cesarstwa Austro–Węgierskiego, krainie leżącej na styku — albo raczej w pośrodku — wielu państw, kultur i narodowości: węgierskiej, rumuńskiej, polskiej, słowackiej i ukraińskiej. Spis przeprowadzony rok wcześniej ujawnił, że w miasteczku żyło 3,078 Rusinów, 1,646 Węgrów i 1,177 Niemców — pod względem używanego języka — lub 3,374 wyznania grekokatolickiego, 1,266 rzymskokatolickiego i 1,163 wyznania mojżeszowego. Boczków leży w Karpa­tach, nad rzeką Cisą, ok. 170 km od stolicy Rusi Zakarpackiej, Użhorodu.

Był dziewiątym dzieckiem ubogich pracowników kolejowych, Pawła Romży i Marii z domu Semak. W domu mówiono po węgiersku i rusińsku (łemkowsku).

W 1918 r., po rozpadzie monarchii habsburskiej Zakarpacie — górzysta, karpacka kraina, należąca do–najuboższych regionów upadającego cesarstwa — znalazło się w ramach jednego z państw powstałych na jej gruzach, Czechosłowacji.

Po zakończeniu nauki w czteroklasowej szkole podstawowej w Boczkowie Wielkim przez 8 lat (1922‑30) uczył się w gimnazjum w zakarpackim mieście Chust, ok. 67 km od miejsca urodzenia. Ukończył je z wyróżnieniem.

Poszedł drogą powołania i dzięki stypendium rozpoczął studia w seminarium duchownym Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko–rusińskiego, zwanego też Ru­sińskim Kościołem katolickim, w Użhorodzie. Rusiński Kościół katolicki jest Kościołem greckokatolickim, utrzymującym ryt bizantyjski (grecki). Ze Stolicą Apostolską w Rzymie związał się w 1646 r. w Użhorodzie mocą tzw. unii użhorodzkiej. Nie podlega największemu z Kościołów greckokatolickich, Kościołowi katolickiemu obrządku bizantyjsko–ukraińskiego (zwanemu zwyczajowo w Polsce, trochę mało precyzyjnie, greckokatolickim, albo Ukraińskim Kościołem katolickim), a eparchie (diecezje) zakarpackie podlegają bezpośrednio Stolicy Apostolskiej.

Studia Teodor kończył już jednak w Rzymie, bowiem w x.1930 r. ordynariusz zakarpackiej eparchii Mukaczewo, bp Piotr Gebey (1864, Kalnik – 1931, Mukaczewo), skierował go na studia do rzymskiego kolegium Germanicum (łac. Pontificium Collegium Germanicum et Hungaricum), kształcącego przyszłych kapłanów katolickich z obszarów języka niemieckiego i węgierskiego. Następnie, od jesieni 1934 r., studiował w kolegium Russicum św. Teresy od Dzieciątka Jezus (łac. Pontificium Collegium Russicum Sanctae Theresiae A Iesu Infante), zwanym w skrócie kolegium Russicum, założonym 15.viii.1929 r. przez Piusa XI (1857, Desio – 1939, Watykan), kształcącym kapłanów z obszaru języka rosyjskiego, przygotowujących się do trudnej, misjonarskiej posługi pośród prawosławia. Natomiast studia filozoficzne i teologiczne odbył na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim (łac. Pontificia Universitas Gregoriana), zwanym Gregorianum. Ukończył je z „wielką pochwałą” (łac. „magna cum laude”).

25.xii.1936 r., w Rzymie, prawd. w kościele pw. św. Antoniego Padewskiego (łac. S. Antonii Patavini de Urbe), Teodor przyjął święcenia kapłańskie, z rąk biskupa rytu bizantyjskiego, Aleksandra Ewreinowa (1877, Petrograd – 1959), tytularnego biskupa Pionitanus, późniejszego tytularnego arcybiskupa Parianus.

Jako motto wybrał słowa psalmu: „Miłuję Cię, Panie, mocy moja. Panie, ostojo moja i twierdzo, mój wybawicielu”^{Ps 18, 2‑3}.

W vii.1937 r., na własną prośbę, wrócił na Zakarpacie. Tam, w rodzinnych stronach, pragnął rozpocząć posługę misjonarską pośród ludności prawosławnej. Zanim się to jednakże stało w Pradze odbył obowiązkową w Czechosłowacji służbę wojskową — przygotowującą do roli kapelanów wojskowych — i 10.iii.1938 r. objął górskie parafie pw. św. Mikołaja w wiosce Berezowo, ok. 20 km od wspomnianego miasteczka Chust, gdzie uczył się w gimnazjum, oraz w wiosce Niżny Bystry, ok. 28 km od Chustu. Posługiwał w nich przez parę następnych lat, przebywając wielokrotnie dzielące je 8 km na rowerze.

Planował wrócić do Rzymu, by odbyć studia doktoranckie, ale wydarzenia polityczne w regionie nie pozwoliły na to i w 1939 r. został spowiednikiem i wykładowcą filozofii w seminarium w Użhorodzie.

Zakarpacie znajdowało się wówczas już bowiem w rękach węgierskich, którzy w wyniku haniebnej monachijskiej umowy z 29‑30.ix.1938 r. je w 1939 r. zajęli. W czasie kryzysu Teodor na kilka miesięcy został powołany, jako kapelan, do wojska czechosłowackiego, ale szybko po upadku państwa czechosłowackiego wrócił do swych parafii.

Węgrzy, do których zresztą Zakarpacie od przeszło 1,000 lat należało, sprawowali tam władzę aż do 1944 r.…

Przez cały ten czas Teodor pracował w seminarium w Użhorodzie. Jeden z jego studentów wspominał: „Był wymagającym profesorem, ale uprzejmym i ojcowskim. Wiedział, jak nas zainspirować i wyzwolić w nas najlepsze. Pozostawał z nami, swymi studentami, w ścisłym kontakcie, i był w stanie przelać na nas, w nasze serca, fundamenty swej własnej, silnej postawy kapłańskiej, swoje poświęcenie, rzeczywistą pobożność i dobro serca”

Teodor pisał do swego przyjaciela w Rzymie: „Żyję prosto a mimo tego mam zawsze puste kieszenie. Ale nie poddaję się, bo wszak nie pracuję dla pieniędzy ale dla Boga”…

Ale 8.ix.1944 r., w związku ze śmiercią ordynariusza mukaczewskiego, bpa Aleksandra Stojki (1890, Karaczyn – 1943, Mukaczewo), został niespodziewanie mianowany jego następcą. Niecałe dwa tygodnie później, 21.ix.1944 r. został konsekrowany na biskupa eparchii mukaczewskiej przez biskupa eparchii hajdúdorogskiej, Miklósa Dudása (1902, Máriapócs – 1972). Miał 33 lata i był najmłodszym biskupem w Kościele katolickim…

Zanotował wówczas: „Rosjanie są tylko 60 km od Użhorodu… Co będzie to będzie. Moim zadaniem jest wykonywanie posługi apostolskiej wśród mojej owczarni. Nie zamierzam uciekać… Nawet, gdyby mieli mnie zabić. To nie hańba – umrzeć dla Chrystusa do życie wieczne”…

Początek jego posługi biskupiej (formalnie początkowo jako biskupa pomocniczego, a od ii.1946 r., w związku z wakatem na stanowisku biskupa ordynariusza, jako administratora rusińskiej diecezji mukaczewskiej) zbiegł się z przejęciem Zakarpacia przez zwycięską armię rosyjską. Zakarpacie zajął front pod dowództwem gen. Iwana Jefimowicza Pietrowa (1896, Trubeck – 1958, Moskwa).

Teodor nie mając żadnych złudzeń co do rosyjskich intencji — mimo silnych tendencji rusofilskich na Zakarpaciu — natychmiast potajemnie wyświęcił na biskupów pomocniczych swoich dwóch najbliższych współpracowników, Sługi Boże Piotra Orosa (1917, Biri – 1953, Silice) i Aleksandra Chirę (1897, Wilkiwce – 1983, Karaganda)…

Zaraz też rozpoczęły się prześladowania kapłanów rusińskokatolickich i całego Kościoła. Rosjanie wdrożyli „Plan działań na rzecz zjednoczenia greckokatolickiej (unickiej) Cerkwi Zakarpackiego Obwodu USSR z Rosyjską Prawosławną Cerkwią”. Zakładał on, że „wsparcie okazywane Prawosławnej Cerkwi, [okazywane] nie dla umocnienia jej, a głównie dlatego, żeby wyzwolić naród Zakarpacia od wpływów papieża, prowadzącego [antyrosyjską] kampanię. Naród Zakarpacia nie chce tego, a wierne rzymskiemu papieżowi unickie duchowieństwo w swojej propagandzie stara się nastawić naród przeciwko [Rosji]”. Zastosowano więc podobną taktykę jak wobec Ukraińskiego Kościoła greckokatolickiego…

Teodor apelował do wiernych o spokój, co sprawiło, że rosyjscy przedstawiciele władz komunistycznych zaprosili go na obchody rocznicy rewolucji październikowej. Teodor zjawił się, jednak wygłosił przemówienie neutralne światopoglądowo, wyrażające jedynie radość z powodu zakończenia wojny i zaapelował o udział społeczeństwa w odbudowie zniszczeń.

Wystąpienie zostało wydrukowane w sfałszowanej postaci. To spowodowało negatywną reakcję w Watykanie i Teodor z trudnościami zdołał przekazać do Watykanu informację o prawdziwej treści mowy.

Tymczasem Rosjanie przygotowywali się do aneksji okupowanych terenów. Powsta­wały „spontaniczne” grupy poparcia. Powstał też „apel o przyłączenie Zakarpacia do Rosji”, oczywiście „spontaniczny” i reprezentujący „szerokie rzesze społeczne” — czytaj: zdrajców i sprzedawczyków. Teodor odmówił jego podpisania. Stwierdził, że „Manifest jest dokumentem politycznym, a biskup nie powinien brać udział w aktach politycznych”…

Kiedy 29.vi.1945 r. Rosjanie przyłączyli Zakarpacie do swego zaborczego państwa, zażądali od Teodora formalnego zerwania z Kościołem katolickim i przyłączenia się do rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Wezwano go przed oblicze wszechwładnego Pietrowa i gen. Lwa Zacharowicza Mechlisa (1889, Odessa – 1953, Moskwa), Żyda, odpowiedzialnego m.in. za masakrę niemieckich pacjentów szpitala polowego w Teodozji podczas niemiecko–rosyjskich walk o Krym w 1941 r. Usłyszeli jednoznaczną odmowę…

Zanotował wówczas: „Zdrajca oczekuje nagrody za swą zdradę. Na próźno, bo po niej władza już go nie potrzebuje i go odrzuca”…

Rozpoczęła się druga fala represji przeciwko Kościołowi. W kontrolowanej przez Rosjan prasie Teodora oskarżano o faszyzm i czynnie zwalczanie władzy „sowieckiej”.

Na Zakarpaciu pojawił prawosławny biskup, Nestor Jerzy Martynowicz Sidoruk (1904 – 1951, Kursk), uprzedni biskup humański, mianowany ordynariuszem prawosławnej eparchii mukaczewskiej i użhorodzkiej. Natychmiast nastąpiły siłowe przejęcia niektórych parafii greckokatolickich, m.in. w mieście Chust. Stało się jasne, że nowy eparcha prawosławny przysłany został tylko w jednym celu — przejęcia Rusińskiego Kościoła katolickiego i jego własności…

Teodor bacznie przyglądał się też sytuacji po drugiej stronie Karpat, w zajętej przez Rosjan Galicji. Wiedział o aresztowaniu 11.iv.1945 r. wszystkich biskupów greckokatolickich Ukraińskiego Kościoła katolickiego. Wiedział o utworzeniu organizacji ukraińskich księży–zaprzańców, którzy zdecydowali się przejść na prawosławie. Dowiedział się wreszcie o tzw. „pseudosoborze lwowskim”, 8‑10.iii.1946 r., gdy Rosjanie „formalnie” zlikwidowali Kościół greckokatolicki, wcielając go do Cerkwi prawosławnej…

Także na Zakarpaciu ok. 36% duchowieństwa Rusińskiego Kościoła katolickiego pod­pisało akt przejścia na prawosławie. W odpowiedzi młody biskup, pozbawiony możliwości publicznego wypowiadania się, przez jakiś czas przetrzymywany w areszcie domowym, „by podtrzymać ducha wiernych i kleru”, zaczął odwiedzać — autobusami, bryczką — swoje parafie, te które pozostały wierne Kościołowi. Odbył wiele podróży duszpasterskich. Wszystkim mówił, że „Lepsza śmierć i jej męczarnie, niż zdrada Chrystusa i Jego Świętego Kościoła”…

I dodawał: „Jeśli nie uda się wam utrzymać waszego kościoła i zabiorą go wam nie bądźcie małowierni. Każda czysta, wierna dusza jest bowiem ‘kościołem Najwyższego’. Módlcie się w domach, z waszymi rodzinami, i nigdy nie porzućcie wiary prawdziwej”…

W 1946 r. podczas uroczystości odpustowych w klasztorze pw. św. Eliasza w wsi Boroniawa, sąsiadującej głównie z prawosławnymi wioskami, tam gdzie zazwyczaj gromadziło się 5,000 wiernych tym razem przybyło ich 20,000. Pod koniec ceremonii Teodor poprosił zgromadzonych o podniesienie prawej ręki i złożenie przysięgi wierności Kościołowi — aż do śmierci. Tego samego roku, 15.viii.1946 r., w święto Zaśnięcia Bogurodzicy, podczas procesji na Górę Mnichów (ukr. Чернеча горa) w Mukaczewie, do słynnego monasteru pw. św. Mikołaja, wzięło udział 50,000 wier­nych. I znów Teodor poprosił o złożenie przysięgi…

Zaśnięcie Bogurodzicy jest jednym ze świąt szczególnie uroczyście obchodzonych przez Rusiński Kościół katolicki. W Mukaczewie wspomniana procesja do prowadzonego przez Bazyliański Zakon Świętego Jozafata (łac. Ordo Basilianus Sancti Josaphat – OSBM), czyli bazylianów, monasteru odbywała się od wieków. Toteż również w 1947 r. Teodor zapowiedział, że owego roku tradycyjna procesja się odbędzie. Wówczas, 22.iii.1947 r. Rosjanie siłowo wyrzucili bazylianów z monasteru — żaden nie zdecydował się przejść na prawosławie — zrabowali ponad 6,000 cennych manu­skryptów i oddali klasztor w ręce prawosławne.

Tradycyjnej procesji na Górę Mnichów aliści nie odwołano. Przeciwnie, przez 4 tygodnie wszem i wobec kontrolowana przez komunazistów prasa informowała o planowanych uroczystościach. Teodor próbował uzyskać pozwolenie na wystąpienie podczas uroczystości. Nie uzyskał zgody. Podobną odmowę usłyszał ks. Chira.

15.viii.1947 r. do klasztoru ruszyło 80,000 pielgrzymów. Witał ich szpaler policji, kilku biskupów prawosławnych i paru kapłanów rusińskich, którzy zdradzili i zdecydowali się przejść na prawosławie. Zamierzano publicznie ogłosić „połączenie Rusińskiego Kościoła katolickiego z Cerkwią prawosławną”…

Nagle w trakcie procesji zabrzmiały dzwony we wszystkich cerkwiach Rusińskiego Kościoła katolickiego w Mukaczewie. I 80,000 tłum wiernych zaczął, bez żadnego rozkazu, zmieniać trasę przemarszu, opuszczać wzniesienie klasztorne. Niektórzy nawet ponoć przepłynęli rzekę Cisę wpław… Przedstawiciele prawosławia oczekujący na pielgrzymów w zrabowanym klasztorze ostali się zaledwie z garstką…

W kościołach rusińskich odczytano list bpa Teodora, w którym mówił o „świetlistej koronie męczeństwa”…

Niezwykłe wydarzenia tego dnia w Mukaczewie przypieczętowały los bpa Teodora. Jeszcze zdążył tylko wyświęcić kilku nowych kapłanów, z których jeden po wielu latach został biskupem — w sumie, podczas swej krótkiej posługi, udało mu się otworzyć 19 nowych parafii i wyświęcić 30 nowych kapłanów. Już wcześniej, 13.v.1947 r., w rocznicę objawień w Fatimie, oddał swój Kościół Niepokalanemu Sercu Maryi w macie­rzyńską opiekę…

8.x.1947 r., wracając rankiem w towarzystwie księży: Sługi Bożego Daniela Baczyńskiego (1911, Sielce – 1968, Użhorod), sekretarza biskupiego Andrzeja Bereznaiła oraz diakonów Michała Buchiry i Michała Masleja, z podróży duszpasterskiej do wsi Ławki, ok. 10 km od Mukaczewa, gdzie konsekrował nowy kościół, został napadnięty przez rosyjską bojówkę NKWD. Bryczka, którą duchowni jechali 5‑kilometrową drogą łączącą wieś Łochowo (ok. 5 km od Ławek), gdzie spędzili noc, ze wsią Iwaniwka, została staranowana przez 12‑kołową ciężarówkę. Konie zostały zabite, a Romża i jego współtowarzysze wypadli z roztrzaskanego wozu…

Rosyjscy bandyci zaatakowali leżących metalowymi prętami, kolbami karabinów i kijami. Bronił się woźnica, więc go zabito…

Do miejsca zdarzenia zaczął się jednak zbliżać jadący od strony wsi Iwaniwka samochód pocztowy, widać też było nadbiegających mieszkańców wsi, co zmusiło napastników do ucieczki. Wszyscy przeżyli atak, ale ks. Baczyński, którego prawdopodobnie napastnicy początkowo uznali za biskupa, miał wstrząs mózgu, złamany obojczyk, połamane kolana i żebra. Przez trzy tygodnie leżał nieprzytomny w szpitalu w Mukaczewie.

Tam też zawieziono Teodora, który miał całe ciało posiniaczone, rozbitą dolną szczękę, wybite w zasadzie wszystkie zęby, pokrwawioną głowę i dłonie.

Przeszedł operację.

Stan rannego był ciężki, ale dość stabilny, i po paru tygodniach zaczął się poprawiać. 30.x.1947 r. mógł nawet powiedzieć odwiedzającemu go księdzu ze wsi Łochowo: „Cierpieć i przelewać krew za Pana, za wiarę w Święty Kościół Katolicki – to szczęście i wielki honor”…

31.x.1947 r. odbył spowiedź i przyjął Najświętszy Sakrament. Usłyszano też, że przebaczył swym zamachowcom…

Późną nocą, według wspomnień jednej z zakonnic, bazylianki s. Teofili Manaiło, siostrom, do tej pory czuwającym bez przerwy przy łóżku biskupa, nakazano udać się na spoczynek. Uczynił to sam dyrektor szpitala, niejaki dr Abraham I. Bergman, który wszedł do pokoju Teodora wraz z nową, nieznaną „pielęgniarką”, zwącą się prawd. Odarką (tak zapamiętała s. Teofila)…

Tej samej nocy, o 0³⁰, Teodor w strasznych konwulsjach zmarł. Ostatnimi jego słowami, jakie usłyszał leżący w sąsiednim pokoju ks. Baczyński, który kilka dni wcześniej odzyskał świadomość po pierwotnej próbie mordu, były „O Jezu!”

Zaraz potem słyszano doktora Bergmana raportującego przez telefon: „Zadanie wykonane”…

Jako oficjalną przyczynę śmierci podano „obrażenia czaszki i mózgu wynikłe ze zderzenia bryczki z ciężarówką prowadzoną przez partyzantów ukraińskiego UPA”.

Otwarcie — na krótko, na początku lat 90‑tych XX w. — archiwów rosyjskich służb specjalnych, i pojawienie się wspomnień byłych uczestników tych wydarzeń, pozwoliły jednak na ustalenie bez wątpliwości, że Teodor został zamordowany przez Rosjan. Plan opracował Paweł Anatoliewicz Sudopłatow (1907, Melitopol – 1996, Moskwa), generał NKWD, morderca i szpieg, a zainicjował i zatwierdził osobiście — po uzyskaniu zgody „zlikwidowania terrorystycznego gniazda Watykanu w Użhorodzie” samego Stalina — Nicetas Sergiejewicz Chruszczow (ros. Ники́та Серге́евич Хрущёв) (1894, Kalinówka – 1971, Moskwa), ówcześnie komunazistowski przywódca w Kijowie. Rosyjska zbrodniarka, w przebraniu pielęgniarki, zmusiła bezwładnego Teodora do wchłonięcia drogami oddechowymi trucizny z kurary, przygotowanej w oficjalnym rosyjskim laboratorium NKWD N^o1, i osobiście dostarczonej przez jego dyrektora, członka morderczej grupy zamachowców zorganizowanej przez Sudopłatowa, Żyda dra Grzegorza Moisiejewicza Mairanowskiego (ros. Григо́рий Моисе́евич Майрано́вский) (1899, Batumi — 1964), albo nawet samego Sudopłatowa, który akurat wówczas — jak twierdził w pamiętnikach „przypadkowo, w innych sprawach” — przebywał w Użhorodzie…

Pogrzeb Teodora odbył się 4.xi.1947 r. Pochowany został w krypcie katedry pw. Podwyż­szenia Krzyża Świętego w Użhorodzie, wybudowanej w 1646 r. przez jezuitów, a w 1775 r., po ich kasacie, przekazanej Rusińskiemu Kościołowi katolickiemu.

Przez następne lata Rosjanie próbowali dalej zmuszać kapłanów rusińskich do przechodzenia na prawosławie. Ale w zasadzie bez rezultatów, bowiem na początku 1949 r. przy Rusińskim Kościele katolickim ciągle pozostawało 270 księży, 30 siedziało w więzieniach i łagrach, a 117 wyjechało do Czechosłowacji. Na prawosławie przeszło zaledwie dwudziestu kilku kolejnych kapłanów…

Wówczas nastąpiła fizyczna likwidacja. 10.ii.1949 r. rozpoczęły się aresztowania i w 1949 r. Rusiński Kościoł katolicki został przez Rosjan formalnie zdelegalizowany. Jego własność został zrabowana — w tym katedra pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Użhorodzie — i przekazana Kościołowi prawosławnemu. Bp Aleksander Chira stał się wieloletnim więźniem rosyjskich koncentracyjnych obozów niewolniczej pracy przymusowej Gułag, natomiast bp Piotr Oros (jego święcenia nie zostały przez papieża potwierdzone) został przez Rosjan zamordowany. Siostra Teofila Manaiło, świadek ostatnich dni życia Teodora, więziona była przez 10 lat w rosyjskich kazamatach…

Ponad 128 kapłanów Rusińskiego Kościoła katolickiego wybrało więzienia i zesłania do rosyjskich obozów Gułag. Dziś trwa proces beatyfikacyjny 76 kapłanów–męczenników eparchii mukaczewskiej…

Teodor beatyfikowany został przez papieża św. Jana Pawła II (1920, Wadowice – 2005, Watykan) 27.vi.2001 r., na hipodromie we Lwowie, podczas uroczystej Mszy Świętej, w gronie 27 greckokatolickich męczenników totalitaryzmów.

Mówił wówczas:

„ […] dzisiaj wpisani […] do rejestru błogosławionych […] na różne sposoby byli wypróbowani przez zwolenników zgubnych ideologii […] Świadomy cierpień, które dotykały tych wiernych uczniów Chrystusa, mój poprzednik Pius XII, podzielając ich ból, wyraził swą solidarność z tymi, ‘którzy trwają w wierze i opieraniu się wrogom chrześcijaństwa z tą samą nieugiętą siłą, z jaką kiedyś opierali się ich przodkowie’ i pochwalił ich odwagę pozostawania ‘wiernie złączonymi z papieżem Rzymskim oraz swymi pasterzami’^{List Apostolski „Orientale Ecclesias”, 15.xii 1952, AAS 45 [1953],8}.

Umocnieni Bożą łaską kroczyli oni zwycięską drogą aż do końca. Jest to droga przebaczenia i pojednania, droga, która wiedzie ku jaśniejącemu światłu Wielkanocy, po ofierze na Golgocie. Ci nasi bracia i siostry są widocznymi przedstawicielami ogromnego mnóstwa anonimowych bohaterów ‑ mężczyzn i kobiet, mężów i żon, kapłanów, zakonników i zakonnic, ludzi młodych i starych ‑ którzy w przeciągu dwudziestego wieku, ‘wieku męczeństwa’, doświadczali prześladowań, przemocy i śmierci, aby tylko nie wyrzec się swojej wiary”.

I dodawał:

„Razem z nimi prześladowani i zabijani ze względu na Chrystusa także chrześcijanie innych wyznań. Ich wspólne męczeństwo jest silnym wezwaniem do pojednania i jedności. Jest to ekumenizm męczenników i świadków wiary, który wskazuje drogę jedności chrześcijanom dwudziestego pierwszego wieku. Niech ich ofiara będzie konkretną nauką życiową. Oczywiście, nie jest to łatwe zadanie. Podczas ubiegłych stuleci nagromadziło się zbyt wiele stereotypów myślowych, zbyt wiele wzajemnych uraz i zbyt wiele nietolerancji. Jedynym sposobem oczyszczenia drogi jest zapomnienie o przeszłości, proszenie o wzajemne przebaczenie i przebaczenie sobie nawzajem ran zadanych i otrzymanych, bez zastrzeżeń ufając odnawiającemu działaniu Ducha Świętego”.

Wcześniej, w 1991 r., Rusiński Kościół katolicki odzyskał katedrę pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Użhorodzie. W trakcie przeszukań krypt nie odnaleziono początkowo żadnych relikwii. Krypty były zniszczone, sarkofagi zbeszczeszczone, posadzka zawalona butwiejącymi resztkami drewnianych trumien, porzuconymi butelkami wódki, odpadającym tynkiem i gruzem do wysokości kolan. Ale 3.vi.1998 r. jeden z kapłanów katedralnych zwrócił uwagę na parę desek w posadzce. Uniósł je i pod nimi znalazł resztki ceremonialnego ubioru pogrzebowego i jakieś szczątki. Przesłano je do Budapesztu, gdzie je przebadano. I rozpoznano jako relikwie Teodora.

27.vi.2003 r. przeniesiono je uroczyście z powrotem do Użhorodu i złożono w bocznej kaplicy katedry.

Dożyła tych chwil prawie 80–letnia bazylianka, siostra Teofila Manaiło…

Obecnie imię Teodora nosi rusińskie seminarium duchowne, w którym przez kilka lat nauczał…

Popatrzmy na krótki filmik o bł. Teodorze Romży:

obejrzyjmy też krótki reportaż z nabożeństwa z okazji 60‑rocznicy męczeństwa bł Teodora Romży w katedrze w Użhorodzie:

Popatrzmy też na dwie etiudki o męczennikach ukraińskich:

Posłuchajmy też „Ave Maria” specjalnie napisane na wizytę Ojca św. na Ukrainie:

Popatrzmy też na film o lwowskiej wizycie Ojca św:

Pochylmy się nad homilią Ojca św. Jana Pawła II wygłoszoną 26.vi.2001 r. we Lwowie:

• wiara.pl

oraz homilią beatyfikacyjną Ojca św. Jana Pawła II wygłoszoną 27.vi.2001 r. we Lwowie:

• wiara.pl

Popatrzmy na mapę życia błogosławionego:

Opracowanie oparto na następujących źródłach:

polskich:

• Gość Niedzielny
• Kresy.pl
• Wikipedia.pl

angielskich:

• SQPN
• Catholic Online
• The Forgotten
• Watykan
• EWTN
• Wikipedia.en

ukraińskich:

• Eparchia Mukaczewska
• Тиждень.ua
• theodor.romzaru.sweb.cz
• parafia Złoczów
• Biblioteka Jakowa Krotowa
• Wikipedia.uk

włoskich:

• Santi e Beati