funkcja

kapłan diecezjalny

wyznanie

Kościół łaciński (rzymsko-katolicki)
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.09.21]

diecezja / prowincja

archidiecezja gnieźnieńska i poznańska (aeque principaliter)
więcej na: www.archpoznan.pl [dostęp: 2012.11.23]
ordynariat polowy Wojska Polskiego
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.12.20]

honorowe wyróżnienia

kanonik honorowy (katedra gnieźnieńska)
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.11.14], pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.11.14]

data i miejsce urodzenia

29.07.1874

Dębe (pow. Czarnków)

prezbiterat (święcenia)/
ordynacja

13.12.1903 (Gniezno)

szczegóły posługi

proboszcz parafii Czarnków (1911‑39), honorowy kapelan kaplicy Łubieńskich w archikatedrze w Gnieźnie (1930‑9), b. wikariusz parafii pw. św. Marcina w Poznaniu (1909‑11), pw. Najświętszego Serca Jezusa w Jeżycach–Poznaniu (1904‑9), uczestnik Powstania Wielkopolskiego 1918‑9

data i miejsce śmierci

09.02.1940

KL Sachsenhausen

przyczyna śmierci

eksterminacja: wycieńczenie i głód

szczegóły śmierci

Po otrzymaniu informacji o wybuchu Powstania Wielkopolskiego 1918‑9 zorganizował w Czarnkowie tajne zebranie założycielskie i przyjął przysięgę od zgromadzonych powstańców. Po niemieckim najeździe na Rzeczpospolitą w 09.1939 i rozpoczęciu II wojny światowej aresztowany przez Niemców 03.09.1939. Więziony w obozie przejściowym w Lipce. Bity i torturowany. Pod koniec 09.1939 osadzony w obozie przejściowym Albatros w Pile. W końcu przetransportowany do obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen, gdzie zginął.

sprawstwo

Niemcy

inni związani szczegółami śmierci

ADAMCZYK Stanisław, BRZĄKAŁA Wiktor, BURCZYK Feliks, BYTOF Piotr, CHARSZEWSKI Ignacy, CHYLARECKI Stanisław, CIEMNIAK Ludwik, CYBULSKI Stanisław, CZAKI Saturnin, CZAPIEWSKI Józef Leonard, DEMSKI Władysław, DOERING Aleksander, FIGAT Henryk, GOŃCZ Bernard, GORAL Władysław, GRZEBIELEWSKI Józef, GUZ Józef Wojciech (o. Innocenty), HEVELKE Jan, HINZ Franciszek, HINZ Tadeusz, JARZĘBSKI Stanisław, JORDAN Bolesław, KALINOWSKI Teodor, KARAMUCKI Edmund Władysław, KARCZYŃSKI Cyryl Metody, KAŹMIERCZAK Bronisław, KLEIN Jan, KOMPF Janusz, KONKOLEWSKI Joachim, KOWNACKI Bronisław, KOZUBEK Roman, KRAUZE Edmund, KRUPIŃSKI Alojzy, KUBIAK Jan (br. Norbert Maria), KUBICKI Stefan, KUBISTA Stanisław, KUPILAS Franciszek, LAPIS Kazimierz, LENART Jan, LICZNERSKI Konstanty, ŁOSIŃSKI Bernard Antoni, MACIĄTEK Stanisław Piotr, MARCHLEWSKI Leonard, MATUSZEWSKI Franciszek, MĄKOWSKI Jan, MĘŻNICKI Józef, MICHNOWSKI Marian Jan, MITRĘGA Franciszek, MORKOWSKI Edmund, MOŚCICKI Józef, NAGÓRSKI Paweł Wojciech, NITSCHMANN Adam Robert, NOWAŃSKI Antoni, NOWICKI Aleksander, OCHOŃSKI Karol (o. Krystyn), OKOŁO-KUŁAK Antoni, PALUCHOWSKI Bolesław, PETRYKOWSKI Stefan, PIASZCZYŃSKI Michał, PODLASZEWSKI Franciszek, POMIANOWSKI Władysław, RADTKE Stefan Bolesław, SĄSAŁA Teodor, SKOBLEWSKI Mieczysław, SKOWRON Kazimierz, SOCHACZEWSKI Bronisław Piotr, SYNOWIEC Bolesław, SZUKALSKI Jan, SZYMAŃSKI Brunon, ŚLEDZIŃSKI Józef, TUSZYŃSKI Józef, TYMIŃSKI Antoni, WAWRZYNOWICZ Jan, WĄSOWICZ Zygmunt, WIERZBICKI Zygmunt Wawrzyniec, WIERZCHOWSKI Fabian Sebastian, WILLIMSKY Albert, WŁODARCZYK Ignacy, WOHLFEIL Robert, WRÓBLEWSKI Bronisław, ZAWISZA Walenty, ZIELIŃSKI Paweł, ZIEMSKI Aleksander, ZIENKOWSKI Wacław, ŻUCHOWSKI Wacław

miejsca zagłady
obozy (+ nr więźnia)

KL Sachsenhausen (nr więźnia: 3726): Przez obóz koncentracyjny KL Sachsenhausen, założony na terenach byłej wioski olimpijskiej w 07.1936, przeszły w 1940 setki polskich kapłanów. Zanim zostali przetransportowani to obozu koncentracyjnego KL Dachau, część z nich zginęła w KL Sachsenhausen. W obozie dokonywano zbrodniczych eksperymentów medycznych na więźniach. W latach 1942‑4 ok. 140 więźniów pracowało nad fałszowaniem funtów brytyjskich, paszportów, wiz, pieczęci i innych dokumentów. Także i innych więźniów wykorzystywano do pracy niewolniczej, m.in. w zakładach lotniczych firmy Heinkel, w fabrykach firm AEG i Siemens. Przeciętnie w obozie przebywało ok. 50,000 więźniów. Razem przez KL Sachsenhausen i jego filie przeszło ponad 200,000, z których zginęły dziesiątki tysięcy. Tuż przed nadejściem Rosjan dokonano masowej ewakuacji obozu i jego filii (razem ok. 80,000 więźniów) na zachód — w tzw. „marszach śmierci” do innych obozów, m.in. do KL Mauthausen–Gusen oraz KL Bergen–Belsen. Obóz funkcjonował do 22.04.1945. Po zakończeniu działań wojennych Rosjanie zorganizowali tam tajny obóz dla jeńców niemieckich i „podejrzanych” żołnierzy rosyjskich. (więcej na: www.stiftung-bg.de [dostęp: 2013.08.10])

ZL Albatros: Niemiecki przejściowy niem. Zivilgefangenenlager (pl. obóz dla jeńców cywilnych) w Pile, funkcjonujący od 09.1930 do 12.1939, przeznaczony głównie dla polskich nauczycieli i duchownych (którzy byli traktowani szczególnie okrutnie), przed wysłaniem do obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen, oraz dla Żydów. Jeńcy zmuszani byli do pracy w niemieckich zakładach przemysłowych i lokalnych majątkach ziemskich. Razem przez obóz przeszło ok. 500 Polaków. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2019.11.17])

Lipka: Obóz przejściowy dla polskich jeńców wojennych i wybitnych Polaków z Wielkopolski zorganizowany przez Niemców w 1939. (więcej na: mpn.poznan.uw.gov.pl [dostęp: 2013.12.04])

Intelligenzaktion: (pl. „akcja inteligencja”) — także niem. Unternehmen „Tannenberg” (pl. „operacja Tannenberg”). Niemiecki program eksterminacji polskiej elity, głównie inteligencji, przeprowadzony od początku okupacji w 09.1939 do 04.1940, głównie na terenach przyłączonych bezpośrednio do Niemiec, ale także na terenie tzw. Generalnego Gubernatorstwa, gdzie nosił miano AB‑aktion. W trakcie tego ludobójstwa planowo i metodycznie zamordowano ok. 50 tys. nauczycieli, księży, przedstawicieli ziemiaństwa, wolnych zawodów, działaczy społecznych i politycznych oraz emerytowanych wojskowych. Kolejnych 50 tys. zesłano do obozów koncentracyjnych, gdzie przeżył tylko znikomy procent. (więcej na: mpn.poznan.uw.gov.pl [dostęp: 2013.12.04], pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.10.04])

Ribbentrop-Mołotow: Ludobójczy rosyjsko–niemiecki pakt przyjaźni między przywódcą rosyjskim Józefem Stalinem i niemieckim Adolfem Hitlerem, podpisany 23.08.1939 w Moskwie przez ministrów spraw zagranicznych Rosji — Wiaczesława Mołotowa — i Niemiec — Joachima von Ribbentropa — który sankcjonował i był bezpośrednią przyczyną niemieckiego i rosyjskiego najazdu na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej w 09.1939. „Wojna była jedną z największych w historii klęsk i dramatów ludzkości, bo dwie ateistyczne i antychrześcijańskie ideologie: narodowego i międzynarodowego socjalizmu, odrzuciły Boga i Jego piąte przykazanie Dekalogu: Nie zabijaj!” (abp Stanisław Gądecki, 01.09.2019). Ustalenia paktu zostały sprecyzowane 28.09.1939 w traktacie „o granicach i przyjaźni Niemcy–Rosja”, podpisanym przez tych samych zbrodniarzy. Jednym z jego ustaleń było podzielenie się strefami wpływów w środkowej i wschodniej Europie oraz IV rozbiór Polski. W jednym z tajnych aneksów zapisano: „Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu”. Skutkiem porozumień była seria spotkań między ludobójczymi organizacjami — niemieckim Gestapo i rosyjskim NKWD, na których dyskutowano koordynację wysiłków w celu eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych (w Niemczech zwane Intelligenzaktion, w Rosji przyjęła formę zbrodni katyńskiej). Skutkiem porozumień była śmierć setek tysięcy polskiej inteligencji, w tym tysięcy przedstawianych kapłanów, i dziesiątków milionów zwykłych ludzi. Skutki tej rosyjsko–niemieckiej umowy trwały do 1989, a i dziś są odczuwalne. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2015.09.30])

Powstanie Wielkopolskie: Powstanie polskich mieszkańców Posen Provinz (pl. Prowincja Poznańska) przeciwko Rzeszy Niemieckiej na przełomie lat 1918—1919, z zamiarem przyłączenia ziem zaboru pruskiego do odrodzonej w 1918 Rzeczypospolitej. Rozpoczęte 27.12.1918 w Poznaniu i zakończone 16.02.1919 rozejmem w Trewirze i polskim zwycięstwem. Udział w Powstaniu wzięło wielu polskich kapłanów, zarówno jako kapelanów oddziałów powstańczych, jak i członków i przywódców nowych władz polskich na terenach objętych Powstaniem. W 1939, po najeździe niemieckim na Polskę i rozpoczęciu II wojny światowej ci kapłani byli szczególnie prześladowani przez Niemców i w większości zamordowani. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2016.08.14])

źródła

osobowe:
www.wtg-gniazdo.org [dostęp: 2012.11.23], polacywberlinie.pl [dostęp: 2013.05.19], ecclesiazdziejowwielkopolski.amu.edu.pl [dostęp: 2013.12.04]
oryginalnych zdjęć:
www.wtg-gniazdo.org [dostęp: 2012.11.23], www.bikop.eu [dostęp: 2016.08.14], www.wtg-gniazdo.org [dostęp: 2012.11.23], www.wtg-gniazdo.org [dostęp: 2012.11.23], www.wtg-gniazdo.org [dostęp: 2012.11.23], mpn.poznan.uw.gov.pl [dostęp: 2016.03.14]